İnfaz Düzenlemeleri

5275 Sayılı Kanuna Göre Türk Hukukunda İnfaz Rejimi

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (Kanun No: 5275) 13 Aralık 2004 tarihinde kabul edilmiş, 29 Aralık 2004 tarihli ve 25685 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, ceza adalet sisteminin infaz aşamasını düzenleyen temel mevzuattır ve Türk infaz hukukunun omurgasını oluşturur.

1. Kanunun Amacı ve Temel İlkeleri

Amaç (Madde 1)

Kanunun amacı, mahkûmiyet hükümleriyle verilen ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazına ilişkin usul ve esasları belirlemek, infaz sürecinde hem toplum güvenliğini sağlamak hem de hükümlünün yeniden topluma kazandırılmasını temin etmektir.

Temel İlkeler (Madde 2-3)

Her hükümlüye eşit muamele yapılır; ırk, din, dil, cinsiyet, siyasi düşünce, ekonomik durum gibi sebeplerle ayrım yapılamaz. Zalimane, insanlık dışı veya onur kırıcı muamele kesinlikle yasaktır. İnfazın temel amacı, hükümlünün yeniden sosyalleşmesini sağlamak, üretken ve hukuka saygılı bir birey olarak topluma dönüşünü kolaylaştırmaktır. Mahkûmiyet kararı kesinleşmedikçe infaz yapılamaz. İnfaz işlemleri Cumhuriyet savcılarının gözetimi ve denetimi altında yürütülür.

2. Hapis Cezalarının İnfazında Gözetilecek İlkeler

Hapis cezaları, insan onuruna saygı, adalet, iyileştirme ve bireyselleştirme esaslarına göre infaz edilir. Cezanın amacı yalnızca cezalandırma değil, iyileştirme (rehabilitasyon) sürecidir. Hükümlülerin ruhsal, bedensel bütünlükleri korunur. İyileştirme çalışmalarında gönüllülük teşvik edilir. Kurumlarda düzen, disiplin ve güvenlik en üst düzeyde sağlanır. Hükümlülerin çalışma, eğitim, sağlık ve iletişim hakları kanun sınırları içinde korunur.

3. Ceza İnfaz Kurumlarının Türleri

a) Kapalı Ceza İnfaz Kurumları (Madde 8)

Güvenlik düzeyi yüksek, firara karşı önlemleri bulunan, oda kapıları kapalı tutulan kurumlardır. Hükümlüler bireysel veya toplu iyileştirme programlarına katılabilir.

b) Yüksek Güvenlikli Kapalı Cezaevleri (Madde 9)

Ağırlaştırılmış müebbet hapis, terör, örgüt ve devlet güvenliğine karşı suçlardan hükümlüler burada tutulur. Hükümlüler 1 ila 3 kişilik odalarda barındırılır, sıkı güvenlik rejimi uygulanır.

c) Kadın Cezaevleri (Madde 10)

Kadın hükümlüler için ayrı kurumlar oluşturulur. İç güvenlik personeli kadınlardan seçilir.

d) Çocuk ve Gençlik Cezaevleri (Madde 11-12)

Eğitim ve öğretim esasına dayalı kurumlarda 12–18 yaş arası çocuklar ve 18–21 yaş arası gençler, yaş ve cinsiyetlerine uygun şekilde barındırılır. Amaç cezalandırmadan ziyade rehabilitasyondur.

e) Açık Ceza İnfaz Kurumları (Madde 14)

Dış güvenlik görevlisi bulunmaz. Hükümlüler çalıştırılır, meslek edinir, üretim faaliyetlerine katılır. Kasıtlı suçlarda 3 yıl ve altı cezalarda, taksirli suçlarda 5 yıl ve altı cezalar doğrudan açık cezaevinde infaz edilebilir.

f) Çocuk Eğitimevleri (Madde 15)

Amaç, çocuk hükümlülerin eğitilmesi ve topluma yeniden kazandırılmasıdır. Firara karşı engel bulunmaz, güvenlik gözetimle sağlanır.

4. Cezanın İnfazının Ertelenmesi

a) Hastalık Nedeniyle Erteleme (Madde 16)

Akıl hastalığına veya ağır fiziksel hastalığa yakalanan hükümlülerin cezaları iyileşinceye kadar ertelenebilir. Gebe veya doğum yapmış kadınların cezaları da belirli süre ertelenir.

b) Çocuğunun Hastalığı Nedeniyle Erteleme (Madde 16/A)

Ağır hasta veya engelli çocuğu bulunan kadın hükümlülerin cezaları, toplum güvenliği tehlikeye düşmediği sürece 1 yıla kadar ertelenebilir.

c) Hükümlü İsteğiyle Erteleme (Madde 17)

Kısa süreli hapis cezaları (kasten suçta 3 yıl, taksirli suçta 5 yıl) hükümlünün talebiyle, Cumhuriyet Başsavcılığınca iki defaya kadar ertelenebilir.

5. Hükümlülerin Cezaevine Kabulü ve Sınıflandırılması

Cezaevine Kabul (Madde 20-22)

Kesinleşmiş mahkûmiyet kararları Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından infaz edilir. Kabulde sağlık muayenesi yapılır, kimlik ve parmak izi alınır, kayıt defterine işlenir. Hükümlülere hak ve yükümlülükleri bildirilir, aileleri bilgilendirilir.

Gözlem ve Sınıflandırma (Madde 23-24)

Hükümlülerin kişisel özellikleri, suç türleri, tehlikelilik düzeyleri değerlendirilerek uygun infaz kurumuna yerleştirilir. Amaç, bireyselleştirilmiş infaz rejimi oluşturmaktır.

6. Hükümlülerin Yükümlülükleri ve Hakları

Yükümlülükler (Madde 26-30)

Cezaya katlanma yükümlülüğü, Kurum düzenine uyma, Sağlık, temizlik ve güvenlik kurallarına riayet, Kurum eşyasına özen gösterme, İyileştirme ve çalışma programlarına katılma.

Çalışma ve Üretim (Madde 29-32)

Hükümlüler cezaevinde veya dışarıda (açık kurumlarda) çalıştırılabilir. Çalışmalar karşılığında ücret alırlar ve sosyal güvenlik haklarından yararlanırlar. Amaç, hükümlüye meslek kazandırmak ve yeniden suç işlemesini önlemektir.

7. Cezaevlerinde Güvenlik ve Disiplin

Kurum Güvenliği (Madde 33-36)

İç güvenlik infaz koruma memurları tarafından sağlanır. Kapalı kurumlarda oda kapıları sürekli kapalıdır. Kurumlarda düzenli aramalar yapılır; eşyalar yönetmelikle belirlenir.

Disiplin Cezaları (Madde 37-46)

Hükümlülerin kusurlu davranışları hâlinde uygulanır: Kınama, Etkinliklerden men, Ücretli işten men, Haberleşme kısıtlaması, Ziyaret yasağı, Hücre cezası. Cezalar, ölçülü olmalı ve insan onuruna aykırı olmamalıdır. Çocuk hükümlülerde cezalandırmadan çok eğitici tedbirler uygulanır.

8. İyileştirme, Eğitim ve Sosyal Programlar

Kanun, hükümlülerin sadece ceza çekmesini değil, yeniden topluma kazandırılmasını amaçlar.

Bu kapsamda: Meslek edindirme kursları, Okuma-yazma eğitimi, Psikolojik ve sosyal destek hizmetleri, Kültürel ve sportif etkinlikler, uygulanır. Hükümlülerin başarı ölçütü, kazandıkları olumlu davranışlar ve topluma uyum düzeyidir.

9. Koşullu Salıverilme ve Denetimli Serbestlik

Koşullu Salıverilme (Madde 107 ve devamı)

Belirli bir süreyi iyi hâlli olarak tamamlayan hükümlüler, kalan cezalarını cezaevi dışında geçirebilir. Amaç, toplum içinde gözetim altında ıslah sürecinin devamını sağlamaktır.

Denetimli Serbestlik (Madde 105/A)

Hükümlüler, ceza süresinin son kısmını toplum içinde belirli kurallar çerçevesinde geçirir. Denetimli serbestlikte; Kamuya yararlı bir işte çalışma, Belirli bir adreste ikamet etme, Belirli yerlere gitmeme, gibi yükümlülükler getirilebilir.

10. Cezaevinden Tahliye ve Sonrası

Tahliye işlemleri, Cumhuriyet savcılığı gözetiminde yapılır. Hükümlü, salıverilmeden önce sosyal hizmet uzmanları tarafından bilgilendirilir. Topluma uyumu kolaylaştırmak için infaz sonrası koruma ve yardım hizmetleri uygulanır. İhtiyaç duyan hükümlülere barınma, iş bulma ve sosyal destek imkânı sağlanır.

11. Kanunun Genel İlkesi: “Cezalandırma Değil, Topluma Kazandırma”

5275 sayılı Kanun, çağdaş infaz hukukunun temel yaklaşımına uygun olarak, cezanın yalnızca intikam değil ıslah ve topluma yeniden kazandırma aracı olduğunu kabul eder. İnfaz sistemi; İnsan onuru, Adalet, Eşitlik, Toplum güvenliği ilkeleri üzerine inşa edilmiştir.

Sonuç

5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, Türkiye’de ceza hukukunun infaz aşamasına yön veren en kapsamlı düzenlemedir. Bu kanun; cezaların nasıl uygulanacağı, hükümlülerin hangi haklara sahip olacağı, infazın hangi kurumlarda ve hangi esaslara göre yürütüleceği konularında ayrıntılı hükümler içerir. Kanun, infazın nihai amacını açıkça ortaya koyar. Amacı ise toplumu korurken, bireyi yeniden topluma kazandırmaktır.

Anahtar Kelimeler: 5275 sayılı infaz kanunu özeti, ceza infaz hukuku, denetimli serbestlik, koşullu salıverilme, infaz erteleme, ceza infaz kurumları türleri, hükümlü hakları, cezaevi disiplin cezaları, açık cezaevi şartları, Türk infaz sistemi.